خاک برداری و گودبرداری

عملیات خاکی به مجموعه کارهایی گفته می‌شود که برای آماده‌سازی زمین برای ساخت راه، ساختمان و فعالیت‌های عمرانی انجام می‌شوند و معمولا همراه با خاک‌برداری، جابجایی خاک می‌باشد. گودبرداری یا در اصطلاح عامه خاکبرداری، به برداشتن خاک از سطح و عمق زمین گفته می‌شود.

گودبرداری به چند منظور انجام می‌شود، که از دلایل اصلی آن می‌توان به رسیدن عمق و خاک سفت (خاک بکر) اشاره کرد. گود برداری نوعی کار ژئوتکنیکی محسوب میشود .

گود برداری چیست
در یک تعریف کلی گود برداری در مناطق باز ، یعنی پایین رفتن از سطح زمین و در مناطق مسکونی ، یعنی پایین رفتن از زیر تراز پی خانه های همجوار. بنا به تعریف مهندسی نیز، به هرگونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایین تر از سطح زمین یا تراز پایین تر از زیر پی ساختمان مجاور گودبرداری گفته می شود.
امروزه به دلیل افزایش روز افزون احداث سازه های بلند و نیاز به پارکینگ در طبقات پایین تر از سطح زمین در این ساختمان ها ، تعداد گود برداری ها به خصوص گود برداری های عمیق و نیمه عمیق رو به افزایش است.

گودبرداری به چند منظور انجام می‌شود، که از دلایل اصلی آن می‌توان به رسیدن عمق و خاک سفت (خاک بکر) اشاره کرد، همچنین گودبرداری در زمین های انجام  می شود که باید تمام یا قسمتی از ساختمان پایین تر از سطح طبیعی زمین احداث شود که گاهی ممکن است عمق گودبرداری بنابر جنس زمین به چندین متر برسد . قبل از گود برداری باید به مطالب زیر توجه کرد : ـ اگر عمق خاک برداری بیش از 1200 سانتی متر باشد باید دیوارهای مجاور را مستحکم کرد. ـ برای جلو گیری از بروز خطرها نظیر پرتاب سنگ و سقوط آزاد و … باید اطراف محل اطراف محل حفاری را حصار کشی کرد. ـ در گود هایی که عمق آنها بیش از 11 متر است نباید کارگر در محل کار به تنهایی گمارده شود . ـ هنگامی که گود برداری در مجاورت خطوط راه آهن و بزرگراهها یا مراکزی که تولید ارتعاش می کنند انجام گیرد، باید تدابیر احتیاطی برای جلوگیری از ریزش به عمل آید. ـ مصا لح حاصل از گو دبرداری نباید در پیاده روها انباشته شوند . ـ معابر عمومی مجاور گود برداری باید دارای نرده و حفاظ مطمئنی باشند . ـ درحفاری های عمیق باید هنگام روز از پرچم قرمز و شب ها به وسیله چراغ های خطر عابرین و رانندگان را متوجه ساخت.

روش های گود برداری
مقدمه :
در هنگام انجام عملیات گودبرداری در یک منطقه، برای جلوگیری از وقوع گسیختگی در دیواره گود و برای کنترل تغییر شکل های ایجاد شونده در اطراف گود برداری، باید با اتخاذ تدابیری جبهه گود را مورد محافظت قرار داد. اگر موقعیت محل بگونه ای باشد که می توان دیواره گود را با شیب مطمئن خاکبرداری کرد، این روش یک روش مناسب و ارزان برای محافظت از گود خواهد بود ولی اگر چنین امکانی وجود نداشته باشد، یعنی محیط اطراف گود محدود و بسته باشد، باید بسته به ابعاد گودبرداری نوع خاک و وضعیت آب زیر زمینی، یک سازه نگهبان مناسب را انتخاب و اجرا کرد. 
انواع گود از نظر ابعاد وعمقدر حالت کلی گود بردای ها را از نظر ابعاد و عمق می توان به دو گروه تقسیم کرد:
الف ‍- گود های باز : گود هایی هستند که در آنها عرض گود از عمق آن بیشتر است.
 ب – گود ترانشه ای : طبق تعریف یک ترانشه گودی است که در آن عمق گود از عرض آن در کف بیشتر است.

 انواع گود از نظر پایداری دیوار این نوع خاک ها می توان از روش های تحلیلی رانکین، کولمب، تعادل در حد بالا، تعادل در حد پایین، کمان دایره، ترزاقی و. .. استفاده کرد. از نظر پایداری دیواره گودها را می توان به دو دسته تقسیم کرد
الف – گود های مهار بندی نشده 
ب – گود های مهار شده در این نوع خاک ها می توان از روش های تحلیلی رانکین، کولمب، تعادل در حد بالا، تعادل در حد پایین، کمان دایره، ترزاقی و. .. استفاده کرد. 

از نظر پایداری دیواره گودها را می توان به دو دسته تقسیم کرد :
الف – گود های مهار بندی نشده 
ب – گود های مهار شدهاجرای سازه نگهبان گود در دو مرحله مختلف انجام می گیرد. 
در مرحله اول پیش از آغاز هر گونه عملیات گودبرداری دیوار نگهبان اجرا می شود و سپس در مرحله دوم با شروع خاکبرداری و پیشرفت آن، در ترازهای از قبل تعیین شده مهار های لازم نصب می شوند. 

نكات مهم مربوط به خاكبرداري
خاکبرداری عبارتست از برداشت خاک‌های محوطه، گودبرداری پی ساختمان‌ها و محل ابنیه فنی تأسیسات، برداشت خاک از منابع قرضه با وسایل، تجهیزات و ماشین‌آلات مورد تأیید تا تراز و رقوم‌های خواسته شده در نقشه‌های اجرایی و دستورالعمل‌های دستگاه نظارت. قبل از انجام هرگونه عملیات خاکبرداری ، پیمانکار موظف است کروکی محل اجرای عملیات خاکبرداری را دقیقاً با حضور نمایندگان دستگاه نظارت و کارفرما، برداشت و صورت مجلس نماید و قبل از شروع عملیات خاکبرداری و با توجه به برنامه زمانبندی پروژه و نحوه اجرای کار، نوع و تعداد ماشین‌آلات خاکبرداری را به تأیید دستگاه نظارت برساند، اجرای هرگونه عملیات خاکبرداری بدون تأیید کلی و مرحله‌ای دستگاه نظارت، به هیچ وجه مجاز نمی‌باشد. شروع و تداوم عملیاتخاکبرداری ، باید طبق برنامه زمانبندی پیش‌بینی شده به طور پیوسته ادامه یابد، به علاوه پس از انجام عملیات خاکبرداریدر هر قسمت، باید عملیات بعدی ساختمانی، بلافاصله آغاز و به ترتیب پیش‌بینی شده در برنامه زمانی ادامه یابد. تمامی مصالح مناسب حاصل از گودبرداری و خاکبرداری ، باید پس از تأیید دستگاه نظارت و عنداللزوم پس از تأیید آزمایشگاه معتبر و مورد تأیید کارفرما به مصرف خاکریزی‌ها برسد. پس از خاکبرداری مصالح نامناسب، باید از محل کارگاه خارج و با نظر دستگاه نظارت در محل‌های مناسب تخلیه و به شکل مورد قبول، پخش و رگلاژ شود. در صورت وجود آب‌های زیرزمینی یا آب‌های روان سطحی، عملیات خاکبرداری باید همواره با زهکشی و حفاظت بدنه و جدار گود، به شرح مندرج در این فصل، به طور همزمان انجام گردد. دستگاه نظارت می‌تواند هنگام بارندگی شدید یا مواقع اضطراری به منظور حفاظت عملیات، کارهای اجرایی خاکبرداری را متوقف نماید.  حفاظت و حراست تأسیسات موجود در خاکبرداری هنگام عملیات اجرایی خاکبرداری پیمانکار موظف است از تأسیسات و ابنیه فنی موجود در محل پروژه، بجز آنچه که تخریب آن در شرایط خصوصی پیمان یا نقشه‌های اجرایی پیش‌بینی شده، نظیر ساختمان‌ها، تأسیسات جدید، لوله‌های آب و گاز و نفت، کابل‌های برق، تلفن، تأسیسات، ابنیه تاریخی و نظامی مجاور، حفاظت و حراست نماید، به نحوی‌ که هیچ گونه آسیب و صدمه‌ای به آن‌ها در زمان خاکبرداری وارد نیاید. تغییر و دخل و تصرف در موارد فوق به هیچ وجه مجاز نبوده و در این موارد کار باید با تأیید قبلی دستگاه نظارت و بسته به مورد با هماهنگی و تأییدات کارفرما و مقامات ذ‌یصلاح صورت پذیرد.