اسکیس های یک معمار

اسکيس يعني انجماد ايده در حال عبور از ذهن و بيان چيزي که به چنگ يک ذهن خلاق آمده است. قدرت تفکر به تنهايي براي بيان در معماری کافي نيست بلکه بيان قوي نيز واجد ارزش است. چراکه بدون بيان قوي امکان ارائه آنچه در ذهن است ميسر نيست و اين دو بهمثابه دو بال هستند براي پرواز!
اساتيد بزرگي در کشور ما وجود دارند که از هر دو بال ذهن و مخيله بلندپرواز و دست پرقوت در طراحي برخوردارند. يکي از اين سرمايه ها استاد محمد قهوه ای است که جاي خالي او چندصباحي است در جامعه معماری احساس ميشود. در دنياي طراحي اين شماره، ابتدا به معرفي اين بزرگمرد ميپردازيم و سپس بخشي از آثار اسکيس و معماري ايشان را تورق ميکنيم

سیمای امروز شهر همدان ، به ویژه خانه های مسکونی آن ، از ابتکارات و سلیقه های مهندس محمد قهوه ای ، معمار همدانی نشان دارد . او با نزدیک به 30 سال تجربه مستمر حرفه ای در اسکیس و طراحی معماری و ساخت بناهای مسکونی موفق شده است جایگاه واقعی خود را به عنوان یک معمار در اذهان مردم شهر تثبیت کند .
اگر چه در اسکیس ها و طرحهای بی شمار او ، که حدود 30 موردش را مطابق سلیقه خود می داند ، الهامهایی از معماری گذشته ایران می توان یافت ، اما باید او را معماری نوگرا دانست . در مواردی با برداشت از کار معماران و سبکهای جهانی ساختمانهای شاخصی ساخته است ، اما وجه  مشخصه کارهایش ابداعاتی است که دیگر سازندگان نیز در همدان از آن پیروی کرده اند و اکنون که دیگر سازندگان نیز در همدان از آن پیروی و اکنون صورتی عمومی یافته است
استفاده از مصالح ابتکاری در نما و صورتی عمومی یافته است. استفاده از مصالح ابتکاری در نما و فضای داخلی ، مانند آجر ماسه آهکی  شکسته ، انواع آجرهای قرمز، زرد و  فشاری و دیگر مصالح متنوع ، و جزئیات اجرایی تازه در ساخت پله ها ، نرده ها ، پنجره ها ، عایقکاری بازشوها ، چارچوب درها و ... که همه حاکی از دقت و علاقه او به حرفه معماری است .
از ویژگیهای دیگر بناهای او تامین نور کافی در سراسر فضای داخلی است . نور را مایه نشاط می داند و با تعبیه پنجره ها و نورگیرهای سقفی و طراحی فضاهای مرکزی دو طبقه ، نور را تا عمق خانه نفوذ داده است .
معماری مهندس قهوه ای از چیره دستی او در اسکیس و طراحی و نقاشی نیز بهره دارد . اسکیس ها و  طرحهای سیاه قلم و نقاشیهایش از مناظر شهری و روستایی کشور ، و به خصوص همدان ، مجموعه دیدنی را تشکیل می دهد .
مهندس محمد قهوه‌ای در حالی به سال ۱۳۸۷ دار فانی را وداع گفت که با حضوری بالغ بر ۴۰ سال در عرصه معماری در شهر همدان، ده‌ها اثر کم نظیر در این شهر از او به یادگار مانده است؛ وی غالبا به عنوان معماری که توانست هویتی متعالی را در آثار خود با ترکیب نگاه اصیل ایرانی و نیز نوگرایی معماری روز جهان تلفیق کند،یاد میشود.
طی مراسم بزرگداشتی در سال ۱۳۸۸ در جهت تقدیر از ایشان در دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی همدان که خود از اساتید آن بود، با تایید ریاست این دانشگاه،دانشکده به نام وی نامگذاری شد.

در متن زیر گزیده ای از مصاحبه با مرحوم قهوه ای که در زمان حیات ایشان انجام گرفته،آورده شده است: 
-آقای مهندس لطفا از تحصیلات و سابقه حرفه ای خود برای ما بگویید .

تحصیلات مقدماتی را در همدان گذراندم ، بعد به تهران رفتم و در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آموزش معماری دیدم . سال تحصیلی 43- 42 وارد دانشگاه شدم  و در سال تحصیلی 49-48 دوره معماری را به پایان بردم . در آن زمان رسم بود که دانشجویان از همان سال دوم و یا سوم تحصیل در دفاتر مختلف معماری مشغول به کار می شدند . فکر می کنم که من هم در همان ایام به کار پرداختم . یکی دو کار را قبل از پایان دانشکده در تهران اجرا کردم . یکی ساختمان آپارتمان چند طبقه ای بود در خیابان ایرانشهر که ابتدا مسکونی بود ولی بعد به اداره تبدیل شد .دیگری پاساژی در جنب ساختمان پلاسکوست که به بازار کویتیها معروف شده و بخش اعظم ان را من طراحی کردم . در دوران سربازی در نیروی هوایی هم کار معماری انجام می دادم . مدتی با مهندس معاونی و ابن الدین همکاری داشتم که اولی معمار و دومی مهندس محاسب بود . پس از ان با مهندس نهاپتیان کارکردم و مدت کوتاهی هم در دفتر نوشین سرگرم کار بودم . بعد به همدان بازگشتم و چند سالی در اداره مسکن و شهرسازی مشغول به کار شدم . از سال 54 به بعد هم در دفتر خود به طراحی خانه های مسکونی پرداختم که اکثر آنها در همدان اجرا شده است .

-غیر از بناهای مسکونی چه ساختمانهای دیگری طراحی کرده اید ؟

چند طرح برای ساختمانهای عمومی تهیه کرده ام ولی هیچ یک اجرا نشده است . در همدان ترکیبی از تخصصهای لازم وجود نداشت که بتوان شرکت مهندسی مشاور تشکیل داد و اصولا شرایط کار بسیار دشوار بود . دز ضمن باید ثابت می کردیم که مهندسی هم حرفه صاحب صلاحیتی است ، به خصوص معماری . تازه چند سالی است که در این شهر مهندس معمار اعتبار پیدا کرده است . معماری فقط به ساخت خانه مسکونی محدود نمیشود ، بنا براین تمایل داشتم که در رشته های دیگر هم فعالیت کنم ولی شرایط اجازه این کار را نداد . بسیاری از ساختمانهای اداری شهر را مهندسان محاسب ساخته اند و طرحهای عمومی بزرگتر مانند طراحی دانشگاه و بیمارستان را هم به مشاوران واگذار می کنند .

-از گفته هایتان بر می آید که محدودیتها و مشکلات کار درشهرستان زیاد است ، چگونه بر آنها فائق آمدید ؟

اولین نقشه ای که کشیدم برای یک پزشک بود . او از چند معمار تجربی دعوت کرد که درباره آن نظربدهند . به ما اطمینان نداشتند . این تفکر در بسیاری از شهرستانها وجود دارد . با گذشت 20 سال و اجرای 70 تا 80 خانه هم اکنون این اطمینان تا حدودی به دست آمده است .در حقیقت برای رسیدن به این نقطه مبارزه کرده ام . مسئله دیگر کیفیت مصالح است . گاهی مجبوریم نیمی از مصالحی را که می خریم دور بریزیم . هیچ استانداردی در مورد کیفیت آنها اعمال نمی شود . در یک ساختمان در همدان حدود یک و نیم برابر حد نیاز ، مصالح مصرف می شود. نمی دانم به علت فقر فرهنگی است یا فقر دید و آگاهی که اغلب صاحبکارها به ظواهر اهمیت می دهند تا به کار طراحی . در همه جوانب طراحی و اجرا دخالت می کنند . پنجره ای را در تهران دیده و پسندیده اند و نرده ای را مثلا در اصفهان و اصرار دارند که همه این اجزاء ناهماهنگ را در کنار هم بگذاریم و برایشان خانه ای بسازیم . هرچه سعی کرده ام برای طبقات متوسط و کم درآمد کار با ارزشی انجام دهم موفق نشده ام . علاقه زیادی داشته ام که برای احداث خانه های ارزان قیمت طراحی کنم ، ولی  آنها پذیرای کار نیستند . حتما نمای سنگ و تزئینات خاص می خواهند . خاطرم هست که در داخل یک خانه آجر کار کردم ، فورا عذر مرا خواستند . اغلب مشتریان سقف بلند می خواستند ، سالها طول کشید تا 5 سانت ، 5 سانت از ارتفاع سقف کم کردم تا به حد قابل قبولی برسد
برای رفع این مشکل باید از طرف اداره ، موسسه یا مرکزی نمونه های خوبی از خانه های ارزانقیمت   ساخته شود تا پس از اتمام کار مردم ببینند این نمونه ها نیز با طراحی خوب می تواند مورد پسند آنها واقع شود